Ngô Huy Quỳnh – KTS thiết kễ Lễ đài Độc lập Ba Đình.

Thứ sáu - 21/07/2023 20:02

Kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh là một trong số kiến trúc sư được đào tạo ở Trường Mỹ thuật Đông Dương. Ông đã để lại hình ảnh một kiến trúc sư tài năng, uyên bác nhưng giản dị, một con người với tâm hồn nghệ sĩ và tấm lòng đôn hậu.

KTS Ngô Huy Quỳnh sinh ngày 15 tháng 5 năm 1920, thuộc thế hệ thứ 9 họ Ngô thôn Ngọc Lập xã Phùng Chí Kiên huyện Mỹ Hào tỉnh Hưng Yên. Thân phụ là cụ Ngô Huy Khôi từng giữ chức Thừa phái thời kỳ Pháp thuộc, thân mẫu là cụ bà Nguyễn Thị Thư theo nghề làm ruộng và dệt vải.

Năm 1938, sau khi tốt nghiệp bậc trung học, ông thi đỗ vào Khoa Kiến trúc Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, một trường nghệ thuật danh giá ở Hà Nội và xứ Đông Dương thời bấy giờ. Khi còn là sinh viên năm 3 ông đã thiết kế và hướng dẫn xây dựng nhiều biệt thự ở các phố Nguyễn Du, Cao Đạt (Hà Nội), Nam Định, Đình Bảng (Bắc Ninh)… Trong các sáng tác của mình, ông cố gắng gửi gắm vào cái hồn dân tộc. Từng đường cong mái nhà, trang trí họa tiết, hay bố cục không gian, sân vườn đều mang phong cách Á Đông. Năm 1941 Ngô Huy Quỳnh viết bài trên Báo Sinh viên, bày tỏ quan điểm cổ vũ cho nghệ thuật dân tộc, đồng thời phê phán quan điểm nghệ thuật tư sản của một số họa sĩ thời bấy giờ. Bài báo có tiếng vang trong giới sinh viên. Năm 1942, ông và nhà điêu khắc trẻ Trần Văn Lắm đạt Giải Nhất (đồng tác giả) cuộc thi thiết kế “Đài Trận vong chiến sỹ” đặt tại Lạng Sơn do chính quyền Pháp tổ chức. Cũng năm đó, ông cùng hai người bạn học Khoa Mỹ thuật tổ chức triển lãm và bán tranh tại Hà Nội. Triển lãm đã gây được sự chú ý của giới trí thức sinh viên Hà Thành. Sau triển lãm, số tiền bán tranh thu được hơn 300 đồng, một số tiền lớn đối với một sinh viên nghèo như ông lúc bấy giờ. Có khoản tiền này, Ngô Huy Quỳnh thực hiện ngay chuyến hành trình xuyên Việt, một ước mơ ấp ủ từ lâu. Với chiếc xe đạp cũ chất đầy giá vẽ, bút, màu, giấy… ông lên đường, đạp xe từ Hà Nội qua Huế, Nha Trang, Đà Lạt, Sài Gòn rồi sang tận Ăng ko (Campuchia) và Viên Chăn (Lào). Mấy tháng rong ruổi qua những miền đất lạ đã đem đến cho ông một cái nhìn mới mẻ về đất nước, con người, khám phá những nét đặc sắc của văn hóa dân tộc, đặc biệt là nghệ thuật kiến trúc truyền thống. Hình ảnh những mái nhà cổ truyền ở vùng đồng bằng Bắc bộ, nhà rường ở miền Trung, những công trình kiến trúc cung điện, lăng tẩm, chùa miếu ở kinh thành Huế, cùng vẻ đẹp thơ mộng, dịu dàng của thiên nhiên, con người những nơi ông qua, đã tác động sâu sắc đến cuộc đời hoạt động sáng tác và nghiên cứu kiến trúc của ông sau này.

Năm 1943 Ngô Huy Quỳnh tốt nghiệp kiến trúc sư, về làm việc tại Văn phòng thiết kế của KTS nổi tiếng Võ Đức Diên và gia nhập Việt Nam Cứu Quốc Hội, bắt đầu sự nghiệp hoạt động cách mạng. Ngôi nhà vợ chồng ông thuê ở 22 Quang Trung (nay là Trụ sở Nhà xuất bản Sự Thật) là nơi qua lại hội họp của các nhà hoạt động. Năm 1945, Khởi nghĩa Tháng Tám, ông được cấp trên điều đi thành lập chính quyền Cách mạng tại thành phố Nam Định. Cách mạng thành công, ngày 1- 9 năm ấy, KTS Ngô Huy Quỳnh được cấp trên giao thiết kế và chỉ đạo lắp dựng Lễ đài Độc Lập tại Quảng trường Ba Đình. Công việc được hoàn thành chỉ trong một ngày đêm. Sáng 2- 9, Chính phủ Lâm thời đã đứng trên Lễ đài ra mắt quốc dân đồng bào, tại đây Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Lễ đài Độc Lập do KTS Ngô Huy Quỳnh thiết kế được đánh giá là tác phẩm kiến trúc đầu tiên của nền kiến trúc cách mạng Việt Nam.

Sau khi Pháp nổ súng tái chiếm Đông Dương, Ngô Huy Quỳnh tham gia chiến đấu bảo vệ Thủ đô, rồi ông và gia đình lên Chiến khu Việt Bắc. Trong thời gian từ 1946 đến 1951 ông tham gia Đoàn Văn hóa cứu quốc, năm 1947 cùng với các kiến trúc sư Nguyễn Cao Luyện, Trần Hữu Tiềm, Hoàng Như Tiếp tham gia thành lập Đoàn Kiến trúc sư Việt Nam, tiền thân của Hội Kiến trúc sư Việt Nam ngày nay.

Năm 1951, Ngô Huy Quỳnh là một trong số cán bộ đầu tiên được cử sang Liên Xô học tập, nghiên cứu, chuẩn bị lực lượng nòng cốt cho xây dựng đất nước sau này. Năm 1955, sau khi đã hoàn thành luận án PTS về nghiên cứu thiết kế quy hoạch đô thị – nông thôn nhưng chưa kịp bảo vệ, theo yêu cầu của Tổ chức, ông trở về nước và làm việc tại Bộ Kiến Trúc. Năm 1956, Trường Đại học Bách Khoa thành lập, ông là người đề xướng và trực tiếp tham gia giảng dạy lớp sinh viên Kiến trúc đầu tiên. Năm 1959, KTS Ngô Huy Quỳnh cùng với KTS Hoàng Như Tiếp được giao chủ trì lập đồ án Quy hoạch Thủ đô Hà Nội với sự giúp đỡ của các chuyên gia Liên Xô. Trong Đồ án này, các khu công nghiệp, khu trung tâm hành chính, khu dân cư, văn hóa thể thao, dịch vụ công cộng, công viên, cây xanh, hồ nước… cùng định hướng phát triển Hà Nội trong tương lai đã hình thành. Tiểu khu nhà ở Kim Liên, điểm dân cư kiểu mới, do ông thiết kế quy hoạch, lần đầu tiên được xây dựng tại Thủ đô. Đây là dấu ấn quan trọng về xây dựng nhà ở của ngành xây dựng Việt Nam. Ở đồ án này, vấn đề bảo tồn Khu phố cổ Hà Nội đã được đặt ra. Năm 1961, Ngô Huy Quỳnh được cử làm Trưởng đoàn Chuyên gia Việt Nam sang giúp Chính phủ Lào thiết kế quy hoạch và chỉ đạo xây dựng thành phố Khang Khay tại căn cứ địa Cách mạng Cánh đồng Chum. Năm 1963, hoàn thành nhiệm vụ quốc tế, trở về nước, ông tiếp tục công tác tại Ủy ban Kiến thiết cơ bản nhà nước, Bộ Xây dựng, Ủy ban Xây dựng cơ bản nhà nước; làm Tổng Biên tập Tạp chí Kiến trúc, Thành viên Hội đồng Tư vấn Kiến trúc của Thủ tướng Chính phủ và đảm nhận nhiều trọng trách khác trong bộ máy của nhà nước. Ngoài công tác quản lý, ông còn tham gia giảng dạy tại các Trường Đại học Kiến trúc, Đại học Xây dựng, đào tạo ra nhiều thế hệ kiến trúc sư ở Việt Nam. Ông cũng chỉ đạo và tham gia thiết kế một số công trình tiêu biểu như: Quy hoạch Khu Trung tâm Hà Nội, Trụ sở Nhà Quốc hội… đi sâu nghiên cứu lý luận phê bình và lịch sử kiến trúc. Ngô Huy Quỳnh cũng được biết đến như một nhạc công ghi-ta giỏi, thường hòa tấu cùng các Nhạc sỹ Bùi Công Kỳ và Đỗ Nhuận.

GS Ngô Huy Quỳnh đã viết hàng trăm bài báo bàn về tính dân tộc trong kiến trúc và về thiết kế và quản lý đô thị… Là một trong số ít các tác giả đi sâu nghiên cứu về lịch sử kiến trúc Việt Nam, ông đã cho xuất bản nhiều tác phẩm về lý luận kiến trúc Việt Nam như: “Thẩm mỹ học Kiến trúc”; “Hình thức kiến trúc cổ điển”; “Xây nhà bằng vật liệu tại chỗ ở nông thôn Việt Nam”; “Xây nhà bằng đất”; “Quy hoạch cải tạo xây dựng đô thị”…, đặc biệt cuốn sách “Lịch sử kiến trúc Việt Nam” được giới khoa học xã hội và kiến trúc đánh giá cao, được đưa vào giảng dạy ở các trường kiến trúc. Với tác phẩm này, ông đã được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật đợt đầu tiên năm 2002. KTS Ngô Huy Quỳnh luôn song hành vai trò của của một nhà kiến trúc, nhà giáo, nhà báo, nhà nghiên cứu lý luận và nhà hoạt động xã hội. Ông thực sự là một tài năng, một nhân cách, một tấm gương cho giới trí thức noi theo. Năm 1984 ông được Nhà nước phong học hàm Giáo sư, năm 2002 được tặng thưởng Huân chương Độc Lập.

Ngày 30/5/2003, GS. KTS Ngô Huy Quỳnh ra đi ở tuổi 84. Với hơn 60 năm tuổi nghề, tên tuổi ông đi liền với những danh xưng: “người đặt nền móng”, “người tiên phong” của ngành Kiến trúc Việt Nam. Năm 2019, chuẩn bị kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông, một đường phố mới ở Khu Đô thị Việt Hưng, quận Long Biên, Hà Nội đã được mang tên Ngô Huy Quỳnh.

Ngô Văn Xuân

Từ khóa: KTS Ngô Huy Quỳnh, Lễ đài Độc lập Ba Đình