Thời phong kiến, các thứ bậc và cách xưng hô trong hoàng tộc Việt Nam phần nhiều chịu ảnh hưởng của các triều đại Trung Quốc, song cũng có những điểm riêng biệt.
Ảnh minh họa (nguồn: Internet)
Dưới đây là một số tên gọi và cách xưng hô thường gặp:
Tên gọi trong Hoàng cung:
Vua gọi là Hoàng thượng. Vua của đế quốc (thống trị các nước chư hầu) gọi là Hoàng đế. Vợ vua gọi là Hoàng hậu.
Cha vua, nếu chưa từng làm vua gọi là Quốc lão; nếu đã từng làm vua rồi truyền ngôi cho con gọi là Thái thượng hoàng. Mẹ vua, nếu chồng chưa từng làm vua gọi là Quốc mẫu; nếu chồng đã từng làm vua gọi là Thái hậu hay Hoàng Thái hậu.
Anh trai vua gọi là Hoàng huynh. Chị gái vua gọi là Hoàng tỷ. Em trai vua gọi là Hoàng đệ. Em gái vua gọi là Hoàng muội.
Bác vua gọi là Hoàng bá. Chú vua gọi là Hoàng thúc. Cậu vua gọi là Quốc cữu. Cha vợ vua gọi là Quốc trượng.
Con trai vua gọi là Hoàng tử; nếu được chỉ định sẽ lên nối ngôi gọi là Thái tử hoặc Hoàng Thái tử hay Đông cung Thái tử. Vợ Hoàng tử gọi là Hoàng tức. Vợ (Đông cung) Thái tử gọi là Hoàng phi. Con gái vua gọi là Công chúa. Con rể vua gọi là Phò mã.
Con trai trưởng của Chúa (thời Trịnh - Nguyễn), hoặc của vua chư hầu gọi là Thế tử. Con gái chúa gọi là Quận chúa. Chồng quận chúa gọi là Quận mã.
Xưng hô giao tiếp trong Hoàng cung:
Vua tự xưng là trẫm, quả nhân; tước Vương trở xuống xưng là cô gia.
Vua gọi các quần thần là chư khanh, chúng khanh; gọi cận thần được sủng ái là ái khanh; gọi vợ được sủng ái là ái phi; gọi vua chư hầu là hiền hầu.
Vua, Hoàng hậu gọi con khi còn nhỏ là hoàng nhi. Các con tự xưng với vua cha là nhi thần. Các con gọi vua cha là phụ hoàng, gọi mẹ là mẫu hậu.
Hoàng hậu và các thê thiếp của vua khi nói chuyện với vua xưng là thần thiếp. Hoàng thái hậu nói chuyện với các quan xưng là là ai gia.
Khi tấu trình, các quan gọi vua là bệ hạ, thánh thượng. Các quan tự xưng với vua là hạ thần.
Khi nói chuyện với vua và hoàng hậu, các quan thái giám xưng là nô tài; cung nữ chuyên phục dịch xưng là nô tì.
Một số thành phần khác:
Các quan trong triều khi nói chuyện với quan to hơn về phẩm hàm xưng là hạ quan; khi nói chuyện người dân xưng là bản quan.
Người dân khi nói chuyện với quan gọi quan là đại nhân, tự xưng là thảo dân.
Người làm các việc vặt ở cửa quan như chạy giấy, dọn dẹp, đưa thư... gọi là nha dịch, nha lại hay sai nha. Đứa con trai nhỏ theo hầu những người quyền quý thời phong kiến gọi là tiểu đồng.
Con trai nhà quyền quý gọi là công tử; con gái gọi là tiểu thư. Đầy tớ các gia đình quyền quý gọi ông chủ là lão gia; gọi bà chủ là phu nhân; gọi con trai chủ là thiếu gia; tự xưng khi nói chuyện với bề trên xưng là tiểu nhân.
Có 1 điểm là sai nha, con gái vua gọi là Hoàng Nữ, con trai vua gọi là Hoàng Tử, sau này được phong Vương phong Chúa thì sẽ được phong thành Vương Gia và Công Chúa, thường thì các hoàng nữ không có liên quan gì đến quyền lực nên được phong Công Chúa rất sớm, có người có đất phong (sẽ được thu thuế từ đất phong của mình) và có người không. Cũng có rất nhiều Hoàng Nữ đến lúc mấ rồi vừa chưa được phong làm Công Chúa.
Ngô Tộc
Chia sẻ thành công, kết nối đam mê
