Phan Thị Thuấn là phu nhân thứ ba của tướng quân Ngô Cảnh Hoàn, người đã quyên sinh giữ tròn trinh tiết theo chồng.
Bia sắc tứ của vua Tự Đức tại đền thờ Tiết liệt Phu nhân Phan Thị Thuấn
phường Lĩnh Nam quận Hoàng Mai, Hà Nội
Những năm cuối thời Lê trung hưng, anh em họ Trịnh xâu xé nhau tranh giành quyền bính, Kiêu binh náo loạn kinh thành, kỷ cương đổ nát. Nguyễn Huệ được Nguyễn Hữu Chỉnh gợi ý, dẫn đường kéo quân ra bắc, nhanh chóng tiến chiếm được đến Vỵ Hoàng (Nam Định) như vào chỗ không người, ngược dòng sông Hồng tiến vào Thăng Long. Chúa Trịnh Khải huy động toàn bộ lực lượng bày trận ở bến Tây Luông (nay là đoạn sông Hồng ngang Nhà hát lớn Hà Nội) để chống đỡ. Đại tướng Hoàng Phùng Cơ cầm Tiền đội bộ binh vài ngàn người đóng ở hồ Vạn Xuân, thuỷ quân do Tiền Trạch đội Ngô Cảnh Hoàn và Hậu Trạch đội Phan Trọng Yêm chỉ huy, dàn chiến thuyền ở bến Thuý Ái để ngăn chặn chiến thuyền Nguyễn Huệ. Có người khuyên Ngô Cảnh Hoàn rút đi, không thể chống lại quân Tây Sơn lúc này, ông nói: “Ta là con nhà tướng, đời đời ăn lộc nước, nay giặc kéo đến, nhiệm vụ ta là phải chặn địch, sao có thể rút đi?”
Chiến thuyền Tây Sơn thuận gió ào ạt tiến đến, Ngô Cảnh Hoàn cầm giáo đứng chỉ huy chiến đấu, chưa được vài khắc bất ngờ trúng đạn thần công, ngã nhào xuống sông tử trận. Chiến thuyền quân Trịnh bị hoả lực mạnh của quân Tây Sơn bắn chìm rất nhiều, thuyền đội Trung trạch chìm gần hết, Phan Trọng Yêm cũng tử trận, thuỷ quân tan. Hai con trai Ngô Cảnh Hoàn cũng chết trong trận này. Quân Tây Sơn bỏ thuyền lên bộ đánh thẳng vào đội quân Hoàng Phùng Cơ. Bộ tướng Mai Thế Pháp phóng ngựa ra chặn đánh, chém được mươi người, bị bức bách quá phải nhảy xuống sông, binh lính hoảng loạn, chạy tứ tung ra bốn phía. Hoàng Phùng Cơ còn độ 700 quân, dựa vào voi, vừa đánh vừa lùi, 6 trong 8 con trai Hoàng Phùng Cơ tham chiến bị tử trận.
Chúa Trịnh Khải chỉ huy ở Tây Luông thua to phải bỏ áo giáp thay khăn chữ Đinh quấn vào đầu giả làm lính, quay voi chạy ra cửa ô Yên Phụ, quân Nguyễn Huệ làm chủ kinh thành Thăng Long. Nguyễn Huệ vào thành, ở lại một thời gian củng cố triều đình nhà Lê, lập Chiêu Thống làm vua, tháng 8 rút quân về Thuận Hoá.
Ngô Cảnh Hoàn sinh năm 1720, tước Thu lĩnh Hầu, là con trai Cảnh Quận công Ngô Phúc Thận, cháu Vinh Quận công Ngô Phúc Thụ, thuộc đời 32 chi 5 họ Ngô Trảo Nha. Ông có 3 bà vợ, bà thứ ba là Phan Thị Thuấn người làng Nha Kỳ xã Trảo Nha, có nhan sắc, đức hạnh, được Cảnh Hoàn rất mực sủng ái.
Nhận được tin giữ, cả nhà ngập cảnh tang thương. Riêng bà phu nhân thứ ba Phan Thị Thuấn vẫn mặc đào đỏ, phấn son trang điểm như thường ngày, trong họ nhiều người chê trách, bà vẫn thản nhiên. Đến kỳ chung thất (49 ngày), bà đón nhà sư đến ngôi chùa ở Kinh Bắc lập đàn làm chay, siêu độ cho linh hồn ông 7 ngày đêm. Chay đàn xong bà thông báo trong họ hàng, bầu bạn là bà sẽ tuẫn tiết theo chồng. Trong họ nhiều người hòai nghi không tin. Đúng ngày bách nhật, bà ăn mặc chỉnh tề cùng bà con trong họ và bầu bạn từ dinh Cầu Mọc đi đến bến Thuý Ái, ở đó mọi nghi thức đã chuẩn bị sẵn sàng, lại có ba chiếc thuyền con ở bến. Bà chào từ giã bà con họ hàng, bước lên đàn đốt hương khấn nguyện. Khấn nguyện xong đốt cáo văn, bà một lần nữa vái chào vĩnh biệt bà con bầu bạn, nói: “Công việc của thiếp xong rồi, từ đây thiếp xin chết theo tướng quân. Hài cốt tướng quân không được mai táng, thân thiếp cũng nguyện được trôi theo dòng nước cùng tướng quân, hãy đừng mai táng cho thiếp làm gì, xin mọi người hiểu thấu lòng thiếp”. Bà ung dung bước xuống thuyền chèo ra giữa dòng sông, gieo mình xuống nước. Dòng nước ngược đưa bà đi xa hơn mười trượng mới tắt thở, mọi người đều rơi nước mắt cảm thương. Khi đó bà mới vào độ tuổi 20, chưa có con.
Về sau có người làm thơ khen rằng:
Chàng đi theo nước thiếp theo chồng,
Thiếp chết trinh mà chàng chết trung.
Đến thế ân tình đôi trọn vẹn,
Việc chi cười nói chẳng thung dung.
Ma chay đã đủ trên trần thế,
Đào đỏ thôi về dưới thuỷ cung.
Giã họ giã hàng cùng thôn xóm,
Cương thường để lại với non sông.
Trâm ngọc Hầu Ngô Lượng Lang, con trai đầu Ngô Cảnh Hoàn vớt thi hài bà mai táng trên bờ sông rồi thu xếp cho cả gia quyến về lánh ở trấn Sơn Tây, cùng vài người bạn chiến đấu đến Sơn Nam Hạ tập hợp lực lượng đánh báo thù.
Sau một thời gian, trên mặt sông Hồng lại diễn ra trận đánh giữa quân Trịnh và quân Tây Sơn. Thời gian này Chấn Quận công Ngô Văn Sở làm Tổng trấn Bắc Thành, ông thân trinh cầm quân ra đánh dẹp, kết quả quân Trịnh lại bị quân Tây Sơn tiêu diệt, Ngô Lượng Lang và nhiều tướng sĩ đều tử trận. Đương thời người ta đồn rằng, đó là do Lượng Lang không làm theo lời nguyền trước khi tuẫn tiết của Phan Thị Phu nhân, tuy nhiên cũng nhiều người cho rằng, việc Lượng Lang cho vớt và mai táng thi hài Phu nhân là việc làm hợp lẽ.
Vào thời Chiêu Thống, triều đình truy xét đến những người tiết nghĩa, Bà được phong “Liệt nữ Phu nhân”. Triều đình còn hạ lệnh cho dân sở tại lập đền thờ Bà tại thôn Thúy Lĩnh, xã Lĩnh Nam, huyện Thanh Trì (nay là phường Lĩnh Nam quận Hoàng Mai), Hà nội. Họ Ngô ở Trảo Nha chiêu hồn mai táng hai ông bà trên núi Nghèn, làng Tập Phúc cũng lập đền thờ cả hai ông bà và Trâm ngọc Hầu. Năm Tự Đức thứ 12 (1859) được ban chữ “Lê triều tiết liệt phu nhân Phan thị chi từ” (Đền thờ Phan Thị, người đàn bà tiết liệt triều nhà Lê), dựng bia ở phía đông đền. Sắc phong Thượng đẳng Tôn thần và ban biển vàng đề 4 chữ “Trung liệt nhất gia”, từ đó cả hai đền đều được gọi là “Đền Trung liệt”.
Ngô Tộc
Chia sẻ thành công, kết nối đam mê
